Akvakultura Sularında Əsas Çirkləndiricilər və Onların Su Heyvanlarına Təsirləri

Balıqçılıq üçün gölməçələrdə çirkləndiricilərin idarə edilməsi mühüm məsələdir. Akvakultura sularında ümumi çirkləndiricilərə azotlu maddələr və fosfor birləşmələri daxildir. Azotlu maddələrə ammonyak azotu, nitrit azotu, nitrat azotu, həll olunmuş üzvi azot və başqaları daxildir. Fosfor birləşmələrinə reaktiv fosfatlar və üzvi fosfor daxildir. Bu məqalə akvakultura suyundakı əsas çirkləndiriciləri və onların su heyvanlarına təsirini araşdırır. Daha asan yadda saxlamaq və başa düşmək üçün əvvəlcə sadələşdirilmiş diaqrama baxaq.

Aşağıda konkret izahatlar verəcəyik.

Ammonyak azot akvakultura sularının əsas çirkləndiricilərindən biridir, əsasən suda balıqçılıq heyvanlarının qalıq yemlərinin və metabolik məhsullarının parçalanması nəticəsində əmələ gəlir. Sistemdə ammonyak azotunun toplanması balıqların epidermal toxumalarını və qəlpələrini zədələyə bilər, fermentlərin bioloji fəaliyyət sistemini poza bilər. Ammonyak azotunun hətta aşağı konsentrasiyaları (>1 mq/l) akvakultura heyvanlarına, xüsusən də çox aşağı konsentrasiyalarda zərər verə bilən yüksək zəhərli ionlaşmamış ammonyaklara toksik təsir göstərə bilər. Ətraf mühitdə ammonyak azotunun konsentrasiyasının artması həm də su orqanizmləri tərəfindən azotun ifrazının azalmasına gətirib çıxarır, onların ammonyak tərkibli maddələrin qəbulunu azaldır və nəticədə su heyvanlarının normal böyümə və inkişafına təsir göstərir. Ətraf mühitdə ammonyak azotunun yüksək konsentrasiyası su heyvanlarının osmotik tarazlığına da təsir göstərə bilər ki, bu da oksigen ötürmə qabiliyyətinin azalmasına və onların bədənlərindən zəhərli maddələri xaric edə bilməməsinə səbəb olur. Akvakultura suyunun təmizlənməsinə dair yerli və beynəlxalq tədqiqatların əksəriyyəti ammonyak azotunun təmizlənməsinə yönəlmişdir.

Akvakulturada nitrit əsasən nitrifikasiya və ya denitrifikasiya prosesləri zamanı yaranan ara məhsuldur. O, akvakultura heyvanlarının qəlpələri vasitəsilə orqanizmə daxil ola və onların qanında hemoglobinin oksigen daşıma qabiliyyətini azaldaraq su heyvanlarında hipoksiyaya və ölümə səbəb ola bilər. Su obyektlərində, xüsusən də yeni istismar olunan sistemlərdə nitritin yığılmasını qeyd etmək vacibdir ki, bu da akvakultura orqanizmlərinə əhəmiyyətli zəhərli təsir göstərə bilər.

Nitrat balıqlar üçün nisbətən aşağı toksikliyə malikdir, ona görə də xüsusi konsentrasiya həddi yoxdur, lakin yüksək konsentrasiyalar akvakultura məhsullarının dadına təsir edə bilər. Denitrifikasiya prosesləri zamanı nitrat azot da akvakultura orqanizmləri üçün zəhərli ola bilən azotlu azot istehsal edə bilər. Ədəbiyyat hesabatları göstərir ki, nitrat azotunun yığılması akvakultura orqanizmlərində yavaş böyüməyə və xəstəliklərə səbəb ola bilər. Ümumiyyətlə belə hesab olunur ki, qızılbalıq akvakulturasında suda nitrat səviyyəsi 7,9 mq/l-dən aşağı olmalıdır. Buna görə də, akvakultura suyunun təmizlənməsi prosesində müxtəlif azot çevrilmələri kor-koranə tək nitrat azotuna çevrilməməli və nitrat azotunun çıxarılmasına da diqqət yetirilməlidir.

Akvakultura sularında həll edilmiş üzvi azot əsasən balıqçılıq orqanizmlərinin qalıq yemlərindən, ifrazatlarından və metabolik məhsullarından əmələ gəlir. Akvakultura suyunda həll olunmuş üzvi azot nisbətən sadə quruluşa, yaxşı bioloji parçalanma qabiliyyətinə malikdir və mikroorqanizmlər tərəfindən asanlıqla istifadə oluna bilər, ənənəvi bioloji təmizlənmə prosesləri vasitəsilə yaxşı xaricetmə effektivliyinə nail olur. Suda üzvi azotun konsentrasiyası yüksək olmadıqda, su orqanizmlərinə az təsir göstərir. Bununla belə, üzvi azot müəyyən dərəcədə yığıldıqda, patogen və zərərli mikroorqanizmlərin çoxalmasına, suyun keyfiyyətinin pisləşməsinə və akvakultura orqanizmlərində xəstəliklərə və ölümə səbəb ola bilər.

Sulu məhlullardakı aktiv fosfatlar PO3- 4, HPO2- 4, H kimi formalarda ola bilər.₂PO- 4和 H₃PO₄, pH ilə dəyişən nisbi nisbətləri (paylanma əmsalları) ilə. Onlar birbaşa yosunlar, bakteriyalar və bitkilər tərəfindən istifadə edilə bilər. Aktiv fosfatların balıqlara birbaşa zərəri minimaldır, lakin suda yosunların və bakteriyaların geniş şəkildə böyüməsinə kömək edə bilər, oksigen istehlak edir və balıq böyüməsini pozur. Akvakultura sularından fosfatların çıxarılması əsasən kimyəvi yağıntılara və adsorbsiyaya əsaslanır. Kimyəvi çökmə kimyəvi çökmə prosesləri vasitəsilə fosfat çöküntülərinin əmələ gəlməsi üçün suya kimyəvi maddələrin əlavə edilməsini, sonra isə fosfatların sudan çıxarılması üçün flokulyasiya və bərk-mayenin ayrılmasını əhatə edir. Adsorbsiya çirkab sulardakı fosforun ion mübadiləsinə, koordinasiya kompleksləşməsinə, elektrostatik adsorbsiyaya və səthi çökmə reaksiyalarına keçməsinə imkan vermək üçün böyük səth sahələri və çoxsaylı məsamələri olan adsorbentlərdən istifadə edir və bununla da fosforu sudan çıxarır.

Ümumi fosfor həll olunan fosforun və hissəcikli fosforun cəminə aiddir. Suda həll olunan fosfor daha sonra həll olunan üzvi fosfora və həll olunan qeyri-üzvi fosfora bölünə bilər, həll olunan qeyri-üzvi fosfor əsasən aktiv fosfatlar şəklində mövcuddur. Hissəcikli fosfor, suda yaşayan asılmış hissəciklərin səthində və ya içərisində mövcud olan və adətən su heyvanlarının birbaşa istifadə etməsi çətin olan fosfor formalarına aiddir. Hissəcikli üzvi fosfor əsasən hüceyrə toxumalarında və su heyvanı toxumalarının üzvi qalıqlarında olur, hissəcikli qeyri-üzvi fosfor isə əsasən asılmış gil minerallarına adsorbsiya olunur.

Xülasə, akvakulturada ən mühüm vəzifə balanslaşdırılmış su mühiti yaratmaq üçün müxtəlif amilləri nəzərə alaraq, itkiləri minimuma endirmək və iqtisadi səmərələri maksimuma çatdırmaq üçün akvakultura su mühitini tənzimləməkdir. Su mühitinin necə tənzimlənməsi gələcək məqalələrdə təhlil ediləcəkdir.