जलचर पाण्यासाठी निर्जंतुकीकरण तंत्र

जलचर पाण्यासाठी निर्जंतुकीकरण तंत्र

मत्स्यपालनाच्या पाण्यासाठी निर्जंतुकीकरण तंत्रामध्ये सामान्यत: अल्ट्राव्हायोलेट (यूव्ही) निर्जंतुकीकरण, ओझोन निर्जंतुकीकरण आणि रासायनिक निर्जंतुकीकरण यासारख्या अनेक पद्धतींचा समावेश होतो. आज, आम्ही निर्जंतुकीकरण आणि निर्जंतुकीकरणाच्या दोन पद्धती म्हणून अतिनील आणि ओझोन सादर करू. हा लेख प्रामुख्याने निर्जंतुकीकरण यंत्रणा आणि वैशिष्ट्यांच्या दृष्टीकोनातून या पद्धतींचे विश्लेषण करतो.

अतिनील निर्जंतुकीकरण

अतिनील निर्जंतुकीकरणाच्या तत्त्वामध्ये रिबोन्यूक्लिक ॲसिड (आरएनए) आणि डीऑक्सीरिबोन्यूक्लिक ॲसिड (डीएनए) यासह सूक्ष्मजीव न्यूक्लिक ॲसिडद्वारे यूव्ही प्रकाश ऊर्जा शोषून घेणे समाविष्ट आहे. हे शोषण त्यांच्या जैविक क्रियाकलापांमध्ये बदल घडवून आणते, ज्यामुळे न्यूक्लिक ॲसिड बंध आणि साखळ्या तुटतात, न्यूक्लिक ॲसिडमध्ये क्रॉस-लिंकिंग होते आणि फोटोप्रॉडक्ट्सची निर्मिती होते, ज्यामुळे सूक्ष्मजीवांच्या प्रतिकृतीला प्रतिबंध होतो आणि प्राणघातक नुकसान होते. UV प्रकाशाचे UVA (315~400nm), UVB (280~315nm), UVC (200~280nm), आणि व्हॅक्यूम UV (100~200nm) मध्ये वर्गीकरण केले जाते. यापैकी, UVA आणि UVB ओझोन थर आणि ढगांच्या आवरणाद्वारे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर पोहोचण्यास सक्षम आहेत. UVC, UV-C निर्जंतुकीकरण तंत्रज्ञान म्हणून ओळखले जाते, सर्वात मजबूत नसबंदी प्रभाव प्रदर्शित करते.

अतिनील निर्जंतुकीकरणाची परिणामकारकता सूक्ष्मजीवांना मिळालेल्या अतिनील विकिरणांच्या डोसवर तसेच अतिनील आउटपुट ऊर्जा, दिव्याचा प्रकार, प्रकाशाची तीव्रता आणि वापराचा कालावधी यासारख्या घटकांवर अवलंबून असते. अतिनील विकिरण डोस विशिष्ट जीवाणू निष्क्रियता दर प्राप्त करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या विशिष्ट तरंगलांबीच्या UV च्या प्रमाणाचा संदर्भ देते. उच्च डोसमुळे उच्च निर्जंतुकीकरण कार्यक्षमता वाढते. तीव्र जीवाणूनाशक शक्ती, जलद क्रिया, रासायनिक पदार्थांचा अभाव, विषारी उप-उत्पादनांची अनुपस्थिती आणि ऑपरेशन सुलभतेमुळे अतिनील निर्जंतुकीकरण फायदेशीर आहे. UV निर्जंतुकीकरण करणारे सामान्यत: स्टेनलेस स्टीलचा वापर मुख्य सामग्री म्हणून करतात, उच्च-शुद्ध क्वार्ट्ज ट्यूब आणि उच्च-कार्यक्षमता क्वार्ट्ज UV दिवे, दीर्घ आयुष्य आणि विश्वसनीय कार्यप्रदर्शन सुनिश्चित करतात. आयात केलेल्या दिव्यांची आयुर्मान 9000 तासांपर्यंत असू शकते.

ओझोन निर्जंतुकीकरण

ओझोन एक शक्तिशाली ऑक्सिडेंट आहे आणि त्याच्या निर्जंतुकीकरण प्रक्रियेमध्ये जैवरासायनिक ऑक्सिडेशन प्रतिक्रियांचा समावेश होतो. ओझोन निर्जंतुकीकरण तीन प्रकारांतून चालते: (१) ग्लुकोजचा वापर करणाऱ्या जीवाणूंमध्ये ऑक्सिडायझिंग आणि विघटन करणारे एंजाइम, ज्यामुळे जीवाणू निष्क्रिय होतात; (२) जीवाणू आणि विषाणूंशी थेट संवाद साधणे, सूक्ष्मजीव चयापचय विस्कळीत करणे आणि मृत्यूस कारणीभूत होणे; आणि (३) पेशींच्या पडद्याद्वारे पेशींमध्ये प्रवेश करणे, बाह्य झिल्लीतील लिपोप्रोटीन आणि अंतर्गत लिपोपॉलिसॅकेराइड्सवर कार्य करते, ज्यामुळे बॅक्टेरियाचे विघटन आणि मृत्यू होतो. ओझोन निर्जंतुकीकरण हे ब्रॉड-स्पेक्ट्रम आणि लिटिक आहे, जिवाणू, बीजाणू, विषाणू, बुरशी प्रभावीपणे नष्ट करते आणि बोटुलिनम विष देखील नष्ट करू शकते. याव्यतिरिक्त, ओझोन त्याच्या खराब स्थिरतेमुळे त्वरीत ऑक्सिजन किंवा सिंगल ऑक्सिजन अणूंमध्ये विघटित होतो. एकल ऑक्सिजन अणू ऑक्सिजन रेणू तयार करण्यासाठी पुन्हा संयोजित होऊ शकतात, कोणत्याही विषारी अवशेष न सोडता मत्स्यपालनातील पाण्याचे ऑक्सिजनीकरण वाढवतात. अशाप्रकारे, ओझोन एक आदर्श, प्रदूषक नसलेले जंतुनाशक मानले जाते.

ओझोनमध्ये निर्जंतुकीकरणाची प्रभावी क्षमता असली तरी, त्याचा जास्त वापर जलचर प्राण्यांना हानी पोहोचवू शकतो. Schroeder et al द्वारे अभ्यास. हे दाखवून द्या की ओझोन, योग्यरित्या वापरल्यास, नायट्रेट आणि पिवळ्या अशुद्धी प्रभावीपणे काढून टाकू शकतो आणि फोम वेगळे करून वापरल्यास, जीवाणूंचा प्रसार कमी करू शकतो. तथापि, अतिवापरामुळे अत्यंत विषारी ऑक्सिडंट्स निर्माण होऊ शकतात. सिल्वा आणि इतर. हे देखील हायलाइट करते की ओझोन पाण्याची गुणवत्ता स्थिरता आणि मत्स्यपालनात रोग दडपशाही सुधारत असताना, त्याचे जीनोटॉक्सिक प्रभाव जलीय जीवांमधील पेशींच्या अखंडतेला हानी पोहोचवू शकतात, ज्यामुळे आरोग्य समस्या आणि उत्पादन कमी होते. त्यामुळे, वेळेवर, मोजमाप, सुरक्षित आणि नियमन केलेल्या पद्धतीने ओझोनचा वापर करणे, अतिवापर टाळण्यासाठी आणि वायू प्रदूषण टाळण्यासाठी ओझोनची गळती कमी करण्यासाठी कठोर उपाययोजना राबवणे मत्स्यपालनात महत्त्वाचे आहे.